فناوری‌های مرتبط با سخت‌افزار و نرم‌افزار

بررسی عمیق تفاوت‌های CPU و GPU

بازدید: 94 آخرین به‌روزرسانی: 04 تیر 1404

مقدمه

در قلب هر دستگاه محاسباتی، از گوشی‌های هوشمند گرفته تا ابررایانه‌ها، دو جزء کلیدی وجود دارند: واحد پردازش مرکزی (CPU) و واحد پردازش گرافیکی (GPU). این دو پردازنده، نیروی محرکه پشت هر کاری هستند که ما در دنیای دیجیتال انجام می‌دهیم؛ از تماشای فیلم و آموزش مدل‌های هوش مصنوعی گرفته تا اجرای بازی‌های ویدیویی پیشرفته. اگرچه هر دو داده‌ها را پردازش می‌کنند، طراحی، نقاط قوت و کاربردهایشان کاملاً متفاوت است. در این مقاله جامع، به بررسی چیستی CPU و GPU، تفاوت‌هایشان، نقش‌های مکمل و آینده آن‌ها در فناوری می‌پردازیم.

واحد پردازش مرکزی یا پردازنده مرکزی چیست؟

واحد پردازش مرکزی (Central Processing Unit - CPU) اغلب به‌عنوان مغز رایانه شناخته می‌شود. این پردازنده همه‌منظوره مسئول اجرای دستورات برنامه‌ها از طریق انجام عملیات پایه‌ای دریافت (Fetch)، رمزگشایی (Decode) و اجرا (Execute) است. CPU وظایف گسترده‌ای را مدیریت می‌کند، از اجرای سیستم‌عامل و برنامه‌ها گرفته تا مدیریت منابع سیستمی مانند حافظه و عملیات ورودی/خروجی.

نحوه کار CPU

CPU از یک چرخه دریافت-رمزگشایی-اجرا استفاده می‌کند:

دریافت: دستور را از حافظه می‌خواند.
رمزگشایی: دستور را تفسیر می‌کند تا مشخص شود چه عملیاتی لازم است.
اجرا: دستور را اجرا می‌کند، که می‌تواند شامل محاسبات ریاضی، منطقی یا انتقال داده باشد.

CPUهای مدرن از چندین هسته (Core) استفاده می‌کنند - واحدهای پردازشی مستقل درون یک تراشه - تا چندین وظیفه را به‌صورت هم‌زمان انجام دهند. آن‌ها همچنین از روش‎‌هایی مانند فرا-نخی (Hyper-Threading) برای بهبود کارایی استفاده می‌کنند، که به هر هسته اجازه می‌دهد چندین نخ را پردازش کند.

ویژگی‌های کلیدی CPU

تعداد هسته‌ها: معمولاً ۴ تا ۱۶ هسته در CPUهای مصرفی (مانند Intel Core i9، AMD Ryzen 9)، و تا 192 هسته در CPUهای سروری مانند AMD EPYC.

سرعت کلاک (Clock Speed): در واحد گیگاهرتز (GHz) اندازه‌گیری می‌شود، معمولاً بین ۲ تا ۵ گیگاهرتز، که نشان‌دهنده تعداد چرخه‌های پردازشی در ثانیه است.

حافظه کش (Cache Memory): حافظه سریع و کوچک (L1، L2، L3) روی تراشه CPU برای ذخیره داده‌های پراستفاده، که تأخیر را کاهش می‌دهد.

مجموعه دستورات (Instruction Set): از معماری محاسبات با مجموعه دستورات پیچیده (CISC - Complex Instruction Set Computing) مانند x86 استفاده می‌کند، که برای وظایف متنوع و با دقت بالا مناسب است.

کاربردها: سیستم‌عامل، مرورگرهای وب، نرم‌افزارهای بهره‌وری، و وظایفی که نیاز به منطق ترتیبی یا تصمیم‌گیری دارند.

CPU را می‌توان مانند یک سرآشپز ماهر تصور کرد که می‌تواند هر غذایی را با دقت بالا آماده کند، اما روی یک دستور پخت در هر لحظه تمرکز دارد.

آیا می‌دانستید ابررایانه سیمرغ خدمت پردازش مبتنی بر پردازش مرکزی را برای شما ارائه می‌کند و می‌توانید نوع و میزان منابع پردازشی و ذخیره‌سازی مورد نیاز خود را انتخاب کنید؟

GPU چیست؟

واحد پردازش گرافیکی (Graphics Processing Unit - GPU) یک پردازنده تخصصی است که در ابتدا برای تسریع در رندر تصاویر، ویدیوها و انیمیشن‌ها طراحی شده بود. اگرچه پردازنده‌های گرافیکی در صنعت بازی‌های ویدیویی متولد شدند، توانایی آن‌ها در انجام محاسبات موازی گسترده آن‌ها را به ابزاری حیاتی در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، تحقیقات علمی و استخراج رمزارز تبدیل کرده است.

نحوه کار GPU

GPUها برای پردازش هم‌زمان تعداد زیادی وظیفه طراحی شده‌اند، به‌ویژه وظایفی که می‌توانند به‌صورت موازی انجام شوند. برای مثال، رندر یک صحنه سه‌بعدی شامل محاسبه رنگ و سایه میلیون‌ها پیکسل به‌صورت هم‌زمان است، کاری که پردازنده گرافیکی به‌خوبی از پس آن برمی‌آید. پردازنده‌های گرافیکی از مدل پردازش جریانی (Stream Processing) استفاده می‌کنند، که در آن هزاران هسته کوچک‌تر (مانند هسته‌های CUDA در پردازنده‌های NVIDIA یا پردازنده‌های جریانی در پردازنده‌های AMD) به‌صورت موازی داده‌ها را پردازش می‌کنند.

ویژگی‌های کلیدی GPU

تعداد هسته‌ها: هزاران هسته کوچک‌تر و کمتر قدرتمند (برای مثال، NVIDIA RTX 4090 بیش از ۱۶,۰۰۰ هسته CUDA دارد).

پردازش موازی: برای وظایفی که می‌توانند به عملیات کوچک‌تر و مستقل تقسیم شوند، مانند محاسبات ماتریسی یا رندر پیکسل‌ها، بهینه شده است.

پهنای باند حافظه (Memory Bandwidth): حافظه با پهنای باند بالا (مانند GDDR6X) برای پردازش سریع داده‌های حجیم، که برای گرافیک و وظایف سنگین داده‌ای حیاتی است.

مجموعه دستورات: از معماری تک‌دستور، چندداده (SIMD - Single Instruction, Multiple Data) برای وظایف تکراری استفاده می‌کند.

کاربردها: بازی‌های ویدیویی، رندر ویدیو، یادگیری ماشین، شبیه‌سازی‌های علمی و محاسبات بلاک‌چین.

GPU را می‌توان مانند تیمی از کارگران تصور کرد که هر یک وظیفه‌ای کوچک و تکراری (مانند خرد کردن سبزیجات) را انجام می‌دهند تا یک پروژه بزرگ را به ‌سرعت تکمیل کنند.

ابررایانه سیمرغ دسترسی امن و آسان به پردازنده‌های گرافیکی پیشرفته و به‌روز برای انجام انواع پردازش را برای شما فراهم کرده است.

مقایسه دقیق

هدف اصلی پردازنده مرکزی، محاسبات همه‌منظوره برای اجرای سیستم‌عامل، برنامه‌ها و وظایف منطقی و ترتیبی است. در حالی که هدف اصلی پردازنده گرافیکی، محاسبات موازی تخصصی برای رندر گرافیک، پردازش داده‌های حجیم و وظایف محاسباتی موازی است. جدول زیر مقایسه دقیقی از پردازنده‌های گرافیکی و مرکزی را ارائه می‌دهد:

جدول مقایسه پردازنده گرافیکی و مرکزی

توضیحات تکمیلی برای جدول

اطلاعات مربوط به مشخصات CPU از وب‌سایت‌های رسمی Intel (intel.com) و AMD (amd.com) استخراج شده است.

مشخصات GPU از NVIDIA (nvidia.com) و AMD (amd.com) برای مدل‌های RTX 4090، H100 و RX 7900 XTX به‌روز شده است.

داده‌های عملکرد محاسباتی (TFLOPS) و پهنای باند حافظه بر اساس مستندات فنی تولیدکنندگان در سال ۲۰۲۵ است.

دقت فنی:

سرعت کلاک: سرعت‌های ذکرشده برای CPU شامل حالت پایه و توربو (Boost) است. برای GPU، سرعت کلاک معمولاً ثابت‌تر است اما در حالت‌های اورکلاک (Overclock) ممکن است افزایش یابد.

حافظه: CPUها به حافظه RAM سیستم (مانند DDR5) وابسته‌اند، در حالی که GPUها از حافظه اختصاصی VRAM (مانند GDDR6X یا HBM3) استفاده می‌کنند که برای وظایف گرافیکی و داده‌محور بهینه شده است.

مصرف انرژی (TDP): مقادیر TDP برای حداکثر بار کاری ذکر شده‌اند. در عمل، مصرف واقعی بسته به بار کاری ممکن است کمتر باشد.

عملکرد محاسباتی: TFLOPS برای عملیات شناور ۳۲ بیتی (FP32) ارائه شده است، که معیاری رایج برای مقایسه توان پردازشی است.

CPU و GPU در کاربردهای یادگیری ماشین: چرا GPUها انتخاب برتر هستند؟

هر دو واحد پردازش مرکزی (CPU) و واحد پردازش گرافیکی (GPU) پردازنده‌هایی هستند که قادر به انجام وظایف مشابهی هستند، اما عملکرد آن‌ها بسته به نیازهای یک کاربرد خاص متفاوت است. اگرچه هر دو به‌عنوان واحدهای منفرد در نظر گرفته می‌شوند، اما هر یک از مجموعه‌ای از اجزای مختلف تشکیل شده‌اند که برای انواع خاصی از عملیات طراحی و چیده شده‌اند.

CPU، که پیش از GPUها وجود داشته، مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش هر سیستم محاسباتی است، از لپ‌تاپ‌ها و گوشی‌های هوشمند گرفته تا ماهواره‌ها و ابررایانه‌ها. CPU مانند یک مدیر نامرئی عمل می‌کند که ورودی‌ها و درخواست‌ها را خوانده، تفسیر می‌کند، دستورات را برای انجام محاسبات صادر می‌کند و بر تمام عملیات سیستم نظارت دارد.

با وجود قدرت بیشتر GPUها، آن‌ها جایگزین CPUها نمی‌شوند. در عوض، GPUها به‌عنوان یک هم‌پردازنده (Co-Processor) برای تقویت قابلیت‌های سیستم محاسباتی استفاده می‌شوند. در سیستم‌هایی که از GPU استفاده می‌کنند، CPU همچنان نقش مهمی در مدیریت وظایف GPU و سایر وظایف پردازشی که اگرچه منابع زیادی مصرف نمی‌کنند، اما برای عملکرد سیستم ضروری هستند، ایفا می‌کند.

در پردازش داده‌های بزرگ‌مقیاس، استفاده از CPUهای کم‌توان اغلب به گلوگاه‌ها (Bottlenecks) منجر می‌شود. الگوریتم‌های یادگیری ماشین، که در تقاطع علوم کامپیوتر و علم داده قرار دارند، اغلب به GPUها وابسته‌اند تا پردازش مجموعه داده‌های عظیم موردنیاز برای آموزش مدل‌های یادگیری عمیق را با تأخیر کمتر تسریع کنند. این به این دلیل است که حتی CPUهای چند‌هسته‌ای داده‌ها را به شیوه‌ای متفاوت از GPUها پردازش می‌کنند.

از نظر ساختاری، GPUها معمولاً دارای هزاران هسته هستند، در حالی که CPUهای مصرفی اغلب تنها یک، دو، چهار یا شش هسته دارند. CPUهای سروری ممکن است به صورت خوشه‌ای صدها یا حتی هزاران هسته داشته باشند، اما تعداد هسته‌ها به‌تنهایی عملکرد را تعیین نمی‌کند.

CPUهای چند‌هسته‌ای در مقایسه با CPUهای تک‌هسته‌ای در انجام چندوظیفگی (Multitasking) بهتر عمل می‌کنند، اما همچنان داده‌ها را به‌صورت ترتیبی (Sequential) پردازش می‌کنند. در مقابل، GPUها داده‌ها را از طریق فرآیندی به نام پردازش موازی (Parallel Computing) مدیریت می‌کنند. به‌جای پردازش ترتیبی وظایف، GPUها مسائل را به اجزای کوچک‌تر تقسیم کرده و از تعداد زیاد هسته‌هایشان برای پردازش هم‌زمان بخش‌های مختلف یک مسئله استفاده می‌کنند.

برای وظایف سنگین مانند دستیابی به بینایی کامپیوتری (Computer Vision) برای سیستم‌های هوش مصنوعی یا برنامه‌های هوش مصنوعی مولد (Generative AI)، پردازش موازی به‌راحتی بر پردازش ترتیبی غلبه می‌کند.

GPUها با قابلیت‌های پردازش موازی خود، همچنان جزء حیاتی پروژه‌های هوش مصنوعی هستند. در یادگیری ماشین به‌طور خاص، GPUها برای تسریع زمان آموزش برنامه‌های یادگیری ماشین و انجام محاسبات تنسور (Tensor Math) و ضرب ماتریس (Matrix Multiplication) موردنیاز سیستم‌های یادگیری ماشین برای استنتاج و تولید نتایج مفید استفاده می‌شوند.

روندهای آینده در توسعه CPU و GPU

چشم‌انداز CPU و GPU به‌سرعت در حال تحول است و فناوری‌های جدید و تقاضاها آن را هدایت می‌کنند. در ادامه به روندهای کلیدی اشاره می‌کنیم:

معماری‌های ترکیبی

APUها (Accelerated Processing Units): سری Ryzen AMD و Core Ultra اینتل، هسته‌های CPU و GPU را روی یک تراشه ترکیب می‌کنند و عملکردی کارآمد برای لپ‌تاپ‌ها، کنسول‌ها (مانند PlayStation 5) و دستگاه‌های جمع‌وجور ارائه می‌دهند.

چیپلت‌ها (Chiplets): طراحی‌های مدولار، مانند CPUهای مبتنی بر چیپلت AMD، امکان ترکیب انعطاف‌پذیر CPU، GPU و سایر اجزا را فراهم می‌کنند و مقیاس‌پذیری و کارایی هزینه را بهبود می‌بخشند.

هوش مصنوعی و بارهای کاری تخصصی

GPUها در هوش مصنوعی: GPUهای NVIDIA H100 و AMD Instinct MI300X برای هوش مصنوعی طراحی شده‌اند، با هسته‌های تنسور و حافظه با پهنای باند بالا برای آموزش شبکه‌های عصبی.

NPUها (Neural Processing Units): واحدهای پردازش عصبی، مانند سری Meteor Lake اینتل و Strix Point AMD، وظایف هوش مصنوعی را از CPU و GPU جدا می‌کنند و کارایی را برای هوش مصنوعی روی دستگاه بهبود می‌بخشند.

محاسبات کوانتومی و نورومورفیک

اگرچه هنوز در مراحل اولیه است، پردازنده‌های کوانتومی و تراشه‌های نورومورفیک (مانند Loihi اینتل) می‌توانند CPU و GPU را برای وظایف خاص، مانند مسائل بهینه‌سازی یا محاسبات الهام‌گرفته از مغز، تکمیل کنند.

کارایی انرژی

با افزایش نگرانی‌ها درباره مصرف انرژی، تولیدکنندگان CPU و GPU به کارایی اولویت می‌دهند. CPUهای مبتنی بر Arm (مانند سری M اپل) و GPUهای کم‌مصرف در محاسبات موبایلی و لبه‌ای (Edge Computing) محبوبیت بیشتری پیدا می‌کنند.

بهینه‌سازی نرم‌افزاری

پیشرفت‌های نرم‌افزاری، مانند DLSS (Deep Learning Super Sampling) NVIDIA و FSR (FidelityFX Super Resolution) AMD، از GPUها برای بهبود عملکرد بدون نیاز به ارتقای سخت‌افزاری استفاده می‌کنند. به طور مشابه، بهینه‌سازی‌های CPU مانند Thread Director اینتل، زمان‌بندی وظایف را در معماری‌های ترکیبی بهبود می‌بخشد.

جمع‌بندی

در دنیای یادگیری ماشین، واحد پردازش مرکزی (CPU) و واحد پردازش گرافیکی (GPU) دو نیروی مکمل هستند که هر یک نقش کلیدی در پیشبرد پروژه‌های داده‌محور ایفا می‌کنند. CPUها، با توانایی مدیریت سیستم، پیش‌پردازش داده‌ها و اجرای وظایف غیرموازی، ستون فقرات هر سیستم محاسباتی‌اند. از سوی دیگر، GPUها با قدرت بی‌نظیر خود در پردازش موازی، زمان آموزش مدل‌های پیچیده یادگیری عمیق را به‌طرز چشمگیری کاهش داده و نوآوری‌هایی در حوزه‌های بینایی کامپیوتری (Computer Vision)، پردازش زبان طبیعی (NLP) و هوش مصنوعی مولد (Generative AI) را ممکن ساخته‌اند. این ترکیب، یادگیری ماشین را از یک مفهوم نظری به ابزاری عملی برای حل مسائل دنیای واقعی تبدیل کرده است.

برای پژوهشگران، توسعه‌دهندگان و کسب‌وکارهایی که به دنبال تسریع پروژه‌های یادگیری ماشین خود هستند، انتخاب سخت‌افزار مناسب حیاتی است. در این میان، ابررایانه ملی سیمرغ، به‌عنوان قدرتمندترین زیرساخت محاسباتی ایران، راه‌حلی بی‌نظیر ارائه می‌دهد. این ابررایانه، که با همکاری دانشگاه صنعتی امیرکبیر و نهادهای دولتی در سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی شده، با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین پردازنده‌های مرکزی (مانند Intel Xeon Scalable و AMD EPYC) و پردازنده‌های گرافیکی (مانند NVIDIA A100 با ۴۰ گیگابایت حافظه گرافیکی و Nvidia H200 با 141 گیگابایت حافظه گرافیکی)، بستری فوق‌سریع برای پردازش‌های سنگین فراهم می‌کند.

ترکیب CPU و GPU، یادگیری ماشین را به سطح جدیدی از کارایی و نوآوری رسانده است. با ابررایانه سیمرغ، ایران گامی بلند در ارائه زیرساخت‌های محاسباتی پیشرفته برداشته است. چه پژوهشگر باشید که به دنبال شبیه‌سازی‌های علمی است، چه توسعه‌دهنده‌ای که مدل‌های هوش مصنوعی را آموزش می‌دهد، یا کسب ‌وکاری که به تحلیل داده‌های حجیم نیاز دارد، سیمرغ با پردازنده‌های قدرتمند CPU و GPU و خدمات ابری انعطاف‌پذیر، شریک ایده‌آل شماست. همین امروز به simorgh.cloud سر بزنید و قدرت محاسباتی بی‌نظیر سیمرغ را برای پروژه‌های یادگیری ماشین خود تجربه کنید!.